Vadeli İşlemler
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
‘Vadeli İşlem Sözleşmeleri’, belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikteki ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma veya satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir.
Vadeli İşlem Piyasası’nda alan taraf uzun, satan taraf ise kısa olarak adlandırılır. Vadeli İşlem Sözleşmesi’nde uzun taraf sözleşmenin fiyat artışlarından kar ederken, kısa taraf zarar eder. Benzer şekilde, sözleşmenin fiyatı düştüğünde uzun taraf zarar, kısa taraf ise kar edecektir.
Neden Vadeli İşlemler
Vadeli işlem piyasaları üreticilere, ithalat ve ihracatçılar, portföy yöneticileri ve yatırımcılar için fiyatların gelecekteki seyirleri hakkında yol gösterici olarak risk ve stok yönetimini kolaylaştırır. Bunun yanı sıra, VİOP spot piyasalara oranla daha düşük miktarlarda sermaye ile işlem yapabilme imkanı yaratmaktadır. Spot piyasalarda işlem tutarının tamamı tahsil edilirken, vadeli piyasalarda işlem daha düşük miktardaki teminat ile yapılabilmektedir. Vadeli işlem piyasalarında korunma, spekülasyon ve arbitaj amaçlı işlemler gerçekleştirilebilir.
Korunma amaçlı işlemler: Spot piyasada pozisyonu olup fiyat riskinden korunmak isteyen yatırımcıların gelecekteki fiyatı sabitlemek amacıyla gerçekleştirdiği işlemlerdir.
Spekülasyon amaçlı işlemler: Fiyat hareketlerinden kazanç sağlamak üzere alınan risk piyasaların likit olmasını sağlayan işlemlerdir.
Arbitraj Amaçlı İşlemler: Aynı anda, aynı vadeli işlem sözleşmelerinin işlem gördüğü piyasalar arasındaki fiyat farkları veya spot piyasa ile vadeli piyasa arasındaki fiyat farklılıklarından faydalanarak kar elde etmek amacıyla yapılan işlemlerdir.
Vadeli işlemler, portföy çeşitlendirmesi ve dolayısıyla da riskin yayılması açısından yatırımcılara seçenekler sunar.
Başlıca Terimler
Uzun (Long) Pozisyon: ‘Dayanak Varlığı Sözleşme’de belirtilen fiyat üzerinden teslim alma hak ve yükümlülüğüne sahip olan taraftır.
Kısa (Short) Pozisyon: ‘Dayanak Varlığı Sözleşme’de belirtilen fiyat üzerinden teslim etmekle yükümlü olan taraftır.
Başlangıç Teminatı: Bir vadeli işlem sözleşmesi pozisyonu alındığında veya alınmadan önce, pozisyon için takas merkezine yatırılması gereken teminattır.
Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call): Hesapların güncelleştirilmesi neticesinde vadeli işlem veya opsiyon sözleşmelerinde değer kaybı veya diğer nedenlerle müşterinin mevcut teminatının başlangıç teminatının altına düşmesi durumudur.
Açık Pozisyon: Bir sözleşmede, ters işlemle kapatılmamış uzun veya kısa pozisyon sayısıdır.
VİOP’da aşağıda belirtilen vadeli işlem sözleşmelerinde işlem yapılmaktadır:
- Endeks; BIST-30, XBANK, XUSIN
- Pay; AKBNK, ARCLK, EKGYO, EREGL, GARAN, HALKB, ISCTR, KCHOL, KRDMD, PETKM, PGSUS, SAHOL, SISE, CELL, THYAO, TOASO, TTKOM, TUPRS, VAKBN, YKBNK, ASELS, BIMAS, DOHOL, ENJSA, KOZAA, KOZAL, SODA, SOKM, TAVHL, TKFEN
- Döviz; TL/Dolar, TL/Euro, Euro/Dolar, CHN/TL, Rub/TL, GBPUSD
- Emtia; Ege Pamuk, Anadolu Kırmızı Buğday
- Kıymetli Madenler; Altın, Dolar/Ons ALTIN
- Enerji; Elektrik
- Yurtdışı Endeksi; Saraybosna Borsası SASX-10
- Metal Vadeli; İskenderun Çelik Hurda Endeksi
- Gecelik Repo; Aylık Gecelik Repo Oranı, 3 Aylık Gecelik Repo Oranı
Vadeli işlem örnekleri için tıklayınız.
Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası Teminatlandırma Esasları
Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP)'nda gerçekleştirilen işlemler üzerinden portföy bazında teminatlandırma yöntemi kapsamında portföy bazlı risk yönetimi algoritmasını baz alan BISTECH Marjin Yöntemi Takasbank tarafından yapılmaktadır. Güncel ViOP teminatlarına aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.
https://www.takasbank.com.tr/tr/kaynaklar/bistech-risk-parametreleri
Kurum bazı durumlarda ek teminat talep edebilir.
